Istorijski oblici razvoja porodice

Maturski, maturalni, seminarski, diplomski i master radovi iz sociologije.

Sa razvojem društva i promenama u društvenoj strukturi, koje su izazvene razvojem proizvodnih snaga i produkcionih odnosa, nastajali su i smenjivali se pojedini oblici porodičnog života, od najprimitivnijih do savremenih. Smatra se da su određeni oblici porodičnog života postojali još u periodu divljaštva. Morgan je na osnovu rezultata svojih istraživanja, naveo sledeće osnovne oblike porodice: promiskuitet, porodica krvnog srodstva, porodica punalua, porodica parova (sindijazmički oblik porodice) i monogamna porodica.
Polazeći od Morganove evolucionističke teorije, Engels je utvrdio tri osnovna oblika braka i porodice: a) grupni brak, koji odgovara periodu divljaštva; b) brak parova
( sindijazmički brak ), koji odgovara periodu varvarstva i c) monogamni brak, dopunjen brakolomstvom i prostitucijom, koji odgovara periodu civilizacije. Na nižem stepenu divljaštva ljudi su živeli u hordama. U njima nisu postojali izdiferencirani porodični odnosi, pa je čitavo društvo predstavljalo istovremno i jednu porodicu. Pretpostavlja se da je tada vladao promiskuitet, opšta sloboda polnih odnosa. Svaka žena je pripadala svakom muškarcu, a deca su bila zajednička. Morgan smatra da se iz ovog stanja neregulisanih polnih odnosa vrlo rano izdiferencirala takozvana ,,porodica krvnog srodstva,,. U njoj je vladao princip endogamije – polni odnosi su dozvoljeni samo unutar te grupe, ali ne i izvan nje. I dalje, bračni odnosi su ostvarivani po generacijama – svi dedovi i babe u okviru porodice međusobno su muževi i žene. Takav je slučaj i sa njihovom decom – očevi i majke, koji čine drugi krug supružnika a njihova deca treći krug supružnika. Znači zabrana počinje da važi samo po vertikalnoj liniji – roditelji i deca. Iz ovoga nastaje novi oblik porodice - ,,punalua’’. I ona je oblik grupnog braka ali za razliku od prethodnog, koji se zasniva na principu endogamije, ovaj se zasniva na principu egzogamije. Ovde postoje dvostruka ograničenja: zabrana bračnih veza između krvnih srodnika po vertikalnoj, ali i po horizontalnoj liniji. Tako se sada grupa muškaraca iz iste generacije jednog roda imala za supruge grupu žena iz drugog roda ili plemena, ali iste generacije. Sva braća jednog roda su zajednički muževi sestara drugog roda. One se sada nazivaju intimne prijateljice, ,,punalue’’. Ta novoostvarena grupa naziva se rod (gens) ili klan. S obzirom na ovakve odnose, nije se znalo ko je otac detetu, ali se sigurno znala majka, pa je potomstvo određivano preko ženske strane. U tom periodu žena je bila glavni činilac i u biološkom produženju vrste i obezbeđenju ekonomskih uslova života. Taj period se zove zato ,,matrijarhat’’.
Iz ovog oblika grupnog braka postepeno se diferencira i izdvaja brak parova. Još u grupnom braku počelo je da dolazi do izdvajanja pojedinih parova, tako da su se odnosi održavali, na početku sve češće, a kasnije, gotovo isključivo, između jedne iste žene i jednog istog muškarca. Tako je veza između jednog muškarca i jedne žene postajala sve čvršća, na štetu grupnog braka. Međutim, čvrstina i isključivost te veze nikada nije bila potpuna, bar što se tiče muškaraca. Oni su pored glavne žene mogli da poseduju i konkubine (žene drugog ranga). ,, Na ovom stepenu jedan muškarac živi sa jednom ženom, ali tako da poligamija i prigodna neverstva ostaju pravo muškarca, dok se od žene za vreme trajanja zajedničkog života zahteva najstrožija vernost i njeno se brakolomstvo okrutno kažnjava. Bračna veza se obostrano lako raskida i deca pripadaju i dalje, kao i do sada samo materi.’’
Sa promenama u privrednom životu menjaju se i oblici porodičnog života. Kada se sa skupljačkog načina privređivanja prešlo na zemljoradnju i stočarstvo, porasla je uloga muškarca. Sa matrijarhata prelazi se na patrijarhat. Tako nastaje i tzv. Većinska porodica ili patrijarhalni klan. Tada je muškarac prigrabio – kako piše Engels- kormilo u kući, žena je bila lišena svog dostojanstva, pođarmljena, pretvorena u robinju i prosto oruđe za rađanje dece. Muškarac je i dalje pored jedne žene mogao da ima i druge. Ovaj oblik porodičnih odnosa trajao je jako dugo.
Na višem stupnju varvarstva, koji predstavlja uvod u civilizaciju, dolazi do stvaranja monogamne porodice. Oblici te porodice su se vremenom menjali. I dalje će se menjati. Postoje neke zajedničke karakteristike za sve oblike monogamne porodice koja se obično deli na: patrijarhalnu monogamnu porodicu, savremenu monogamnu porodicu i socijalističku monogamnu porodicu.

Monogamna porodica nastaje i egzistira na privatnoj svojini, odnosno, kako Engels piše- ona je prvi oblik porodice koja se zasniva ne na prirodnim, već na ekonomskim uslovima, na pobedi privatne svojine nad prvobitnom, iskonskom zajedničkom svojinom. Dominaciju u njoj ima nosilac privatne svojine – muškarac. Ona postoji od nastanka civilizacije do danas, a smisao joj je da zaštiti privatnu svojinu i da obezbedi rađanje dece sa neospornim očinstvom, koja će naslediti porodičnu imovinu. Iz te ekonomske nejednakosti nastala je pravna i moralna nejednakost – jedan moral za muškarca, a drugi za ženu.

Porodica i savremeno društvo

Porodica je jedan od najznačajnijih društvenih grupa. Čovek je nerazdvojni deo društva i porodice. Kao što nema društva bez čoveka isto tako nema društva bez porodice. Društvo i porodica su dve strane čovekovog života. Društvo i porodica se međusobno prepliću i uslovqavaju. Porodica je u stvari društvo u malom. Ona je odraz društva. Porodica je univerzalna društvena institucija.Ona je pozitivna za društvo i pojedinca.

Sa promenama društva u istoriji menjala se i porodica. Ali porodica nije samo pasivan, jednostran odraz društva. Ona preko svojih funkcija vrši svoj snažan uticaj na društvo. To znači da je u stabilnom društvu i porodica uvek stabilan. Naprotiv, nestabilna i konfliktna savremena društva utiču na stabilnost porodice i braka. U takvim situacijama broj razvoda brakova se smajuje i postaje zanemarljiv, a u stabilnim, mirnim društvima, u kojima se povećava standard, broj razvoda brakova stalno raste.

Neki sociolozi porodicu označavaju kao porodično društvo. Čovek je okrenut porodici i u njoj provodi najveći deo svoga života obavljajući razne aktivnosti. U porodici čovek živi celim svojim bićem. S pravom ističu mnogi sociolozi da čovek u porodici doživljava punu ljudsku slobodu, toplinu, razumevanje, bliskost i ljubav.

Međutim sa promenama i preobražajem društva odvija se i promena i preobražaj porodice i braka. Tada se javljaju određene krize braka i porodice, ali to ne znači da se ukida porodica.

Ima savremenih pesimističkih sociologa koji su zaključili da je došao kraj, smrt porodici. Oni navode kako je savremena porodica postala izolovana od industrijskog društva, rodbine i komšiluka. Ona je okrenuta prema unutra, prema sebi. Prekinuta je pomoć rodbine i komšija. U kriznim situacijama roditelji se svađaju a deca pate. Da bi se institucija porodice bolje objasnila navešćemo dva gledišta: funkcionalističko i marksističko.