Austro-ugarska nagodba

Maturski, seminarski i diplomski radovi iz istorije.

Austro-Ugarska je utemeljena 8. maja 1867. Austro-ugarskom nagodbom je osigurana ravnopravnost Mađarske u državnopravnim odnosima s Austrijom. Dvojna monarhija nestala je nakon poraza u Prvom svetskom ratu.

Nakon što je Pruska 1866. u bitci kod Sadove porazila Nemački savez s Austrijom na čelu i time uzrokovala njegov raspad, kuća Habsburg smatrala je nužnim postizanje dogovora s Mađarskom čije je težnje za nezavisnošću ugušila 1849. uz pomoć Rusije. Nova dvojna monarhija bila je savez jednakopravnih država Austrije i Mađarske, sa zajedničkim spoljnim poslovima, spoljnom trgovinom i vojskom te habsburškim carem kao državnim poglavarom ustavne monarhije. Ovakvo se državno uređenje često opisuje izrazom realna unija.

Od kraja 50-ih i početka 60-ih godina XIX veka počele su se kristalizovati dve koncepcije o rešavanju državnopravnog pitanja i statusa Mađarske, kojoj je pripadala i teritorija današnje Vojvodine. Prva je imala pobornike unutar zemlje, a to je bilo liberalno plemstvo (predvodnici: Ferenc Deak, grof Đula Andraši itd.). Njihova je koncepcija bila da se status Mađarske reši u okviru Habzburške monarhije u dogovoru sa bečkim dvorom, kako bi Mađarska, odnosno Ugarska, dobila visok stepen samostalnosti. Druga koncepcija je bila zamisao mađarske emigracije na čijem su čelu bili Lajoš Košut, grof Laslo Teleki, Đerđ Klapka itd., po kojoj bi Mađarska trebalo da se osamostali od Habzburške države i da se izbori za svoju nezavisnost, te da se posle udruži sa novostvorenim državama okolnih naroda. Ova koncepcija zasnivala se na Košutovom planu Dunavske konfederacije (savez podunavskih država) iz 1862. Košut, koji je bio jedan od vođa mađarske revolucije iz 1848. u to vreme je bio dosta netrpeljiv prema drugim narodnostima, ali je posle poraza u emigraciji preispitao svoje stavove i postao pobornik saradnje naroda u Podunavlju. Po njemu, nezavisna Mađarska bi trebala da stupi u savez sa državama Hrvata, Srba i Rumuna. Po Košutu, na taj način bi se stvorila ona snaga, koja bi se posle raspada Habzburške monarhije mogla odupreti prodoru nemačkog i ruskog uticaja u srednju i jugoistočnu Evropu. Mađarska politička elita je, međutim, odbila ovaj Košutov plan i sve je više počela naginjati prema Beču. Tako joj je i pošlo za rukom da se kod vladara izbori da ovaj sazove ponovo posle četiri godine mađarski sabor u Pešti, koji je sa radom započeo decembra 1865.

Odnos naroda prema Austrougarskoj

Prema osnivanju Austro-Ugarske negativno su se odnosili drugi narodi višenacionalne države. Posebno su Slaveni smatrali svoje interese zanemarenima, što je dovelo do stalnih napetosti u odnosima s carskom vlašću. Tek je pred kraj prvog svetskog rata, početkom oktobra 1918. Karlo IV "Manifestom naroda" dao jednaka prava svim narodnostima. Manje od mesec dana kasnije potpisano je primirje, Austro-Ugarska je poražena, a Čehoslovačka, Poljska, Banatska Republika i Država SHS proglasili su nezavisnost čime je dvojna monarhija de facto prestala postojati. Otcepljenje je službeno potvrđeno mirovnim ugovorima u SenŽermenu s Austrijom i Trianonu s Mađarskom.

Ugarska u svojem kratkom političkom životu, kao i ostale tadašnje evropske države doživljava veliki napredak. To ništa bolje ne prikazuje od upoređivanja situacije 1870. i 1911. godine kada korištenje rude raste s 520.000 tona na 2.150.000 tona ili gotovo 400 %. U istom razdoblju industrijska proizvodnja Austrije raste 300 % dok ona Ugarske značajno više. Slična situacija se događa i s železnicom pošto kilometri izgrađenih pruga rastu s 9,600 kilometara 1870 godine na 36,300 kilometara 1900 godine kada Austro-Ugarska dostiže Nemačku i Veliku Britaniju po obimu broja stanovnika i izgrađenih kilometara pruga. Sudbinu industrije prati i poljoprivreda. Iako dolazi do pada od 14 % broja stanovnika koji se bavi poljoprivredom prinosi rastu velikom stopom tako da Ugarska u zadnjim godinama (1864-66) pre stvaranja Austro-Ugarske proizvodi godišnje 1.720.000 tona pšenice i 200.000 tona šećerne repe, a u zadnjim predratnim godinama