Anglicizmi u srpskom jeziku

Maturski, Seminarski i i diplomski radovi iz srpskog jezika i književnosti.

Srpski jezik je jedan od slovenskih jezika iz porodice indoevropskih jezika. Prvi pisani spomenici u srpskoj redakciji staroslovenskog jezika potiču iz XI i XII veka.
Srpski jezik je standardni jezik u službenoj upotrebi u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori, a u upotrebi je i u drugim zemljama gde žive Srbi.
Srpski jezik je slovenski jezik. Kao i makedonski, bugarski, hrvatski, bošnjački i slovenački, on je južnoslovenski jezik i to zapadnog tipa kao i svi navedeni jezici osim bugarskog i makedonskog (koji čine takozvane istočnojužnoslovenske jezike). Od ostalih slovenskih jezika, južnoslovenski govori su se po svemu sudeći izdvojili još pre prelaska na Balkansko poluostrvo. To se zaključuje na osnovu zajedničkih osobina koje imaju najzapadniji slovenački i češki govori, kao i najjužniji slovački i srpsko-hrvatski govori.
U ranijoj fazi, pre tih diferencijacija, postojao je jedan jedinstven jezik koji se tehnički naziva praslovenskim. Taj zajednički jezik svih Slovena nije ostavio nikakav trag. Njemu je vrlo blizak govor Ćirila i Metodija, takozvani staroslovenski, koji je po svojim osobinama istočnojužnoslovenskog tipa. Iako čuva sedam padeža, dual, zatim konjuktiv i optativ, on se ipak razlikuje bitno od rekonstruisanog praslovenskog jezika. Jedna od najupadljivijih razlika je što je u staroslovenskom, kao i u srpskom, već tada došlo do metateze likvida.
Praslovenski jezik je derivat (takođe samo rekonstruisanog) protoindoevropskog jezika. To je naziv za rekonstruisan jezik koji je predak slovenskim, baltičkim, germanskim, italskim (latinski), grčkim, albanskim, hetitskim, toharskim, iranskim, indijskim i drugim savremenim i izumrlim jezicima. Nema sumnje da je nekada davno, verovatno pre oko 7000 godina postojala zajednica koja je koristila jezik koji je predak svih pobrojanih, ali nije jasno niti gde je ona bila (pomišlja se na današnju Ukrajinu, južni Kavkaz), niti koje je grane u prvoj fazi svog raspada dala. Izvesno je da fazi praslovenskog prethodi baltoslovenska faza- ona je zajednička baltičkim i slovenskim jezicima. Baltički jezici su još konzervativniji od slovenskih i predstavljaju najarhaičnije žive indoevropske jezike.
Ako bismo zanemarili do sada jasno nepotvrđene naučne hipoteze (koje imaju osnova) o prethodnim slovenskim (pa time i srpskim) pismima, može se reći da se, u različitim razdobljima srpski književni (standardni) jezik pisao latinicom, glagoljicom, ćirilicom i arapskim pismom. Do konačnog stvaranja srpske srednjovekovne feudalne države i definitivnog priklanjanja vizantijskom kulturnom prostoru za vreme Stefana Prvovenčanog Nemanjića i njegovog brata Svetog Save (Rastko Nemanjić), primorsko (jadransko) jezgro srpskog etničkog prostora je uslovno naporedo koristilo latinicu, glagoljicu i ćirilicu. Od 11. veka pa sve do prve polovine 20. jedino pismo u masovnoj kulturnoj upotrebi Srba bilo je ćirilica. Prvu implicitnu kodifikaciju srpskog jezika načinio je Sveti Sava.
Srpski jezik spada u grupu fleksivnih jezika. Sačuvao je mnoštvo oblika, slično latinskom jeziku, zbog čega može biti težak za učenje. Ova karakteristika je odraz jezičkog konzervativizma.
Imenička promena (deklinacija) je slična onoj u ruskom jeziku, a znatno bogatija od one u bugarskom, koji je vremenom izgubio njen veći deo. Po promeni glagola (konjugacija) i bogatstvu vremena srpski je kompleksniji od ruskog, a sličniji bugarskom jeziku. Naime, bugarski i ruski jezik stoje na dva ekstrema jezičke evolucije u slovenskoj gramatici, tako da je srpski jezik negde između njih.
Predmet proučavanja ovog rada u nastavku biće anglicizmi u srpskom jeziku.

Anglicizmi u srpskom jeziku

Anglicizam je svaka reč preuzeta iz engleskog jezika koja označava neki predmet, ideju ili pojam kao sustavne delove engleske civilizacije; ona ne mora biti engleskog porekla, ali mora biti adaptirana prema sastavu engleskog jezika i integrirana u engleski Vokabular.
U ovoj je definiciji više elemenata. Anglicizam je, kao prvo, reč preuzeta iz engleskog jezika i s tim se delom slažu svi lingvisti koji su se bavili posuđivanjem reči iz engleskog jezika. Novo u ovom određenju anglicizma jest drugi deo u kojem se pod anglicizmima smatraju i reči nastale na tlu engleskoga govornog područja (Velika Britanija i SAD), a čiji tvorbeni elementi i nisu direktno vezani za engleski jezik. Tako je engleski ekonomist Jeremy Bentham od latinskih elemenata internation i engleskog pridevskog formanta - al stvorio novu reč international, uveo je u engleski Vokabular i ona je kao anglicizam ušla u mnoge jezike.
Slično je i s rečima radio i television čiji tvorbeni elementi nisu engleski, ali su ti aparati izumljeni na engleskom govornom području, sam naziv je nastao isto tamo i, bez obzira na to što su reči tvorene uz pomoć neengleskih elemenata, smatraju se anglicizmima.
Treći deo definicije odnosi se na reči koje nisu engleskog podrekla, ali su potpuno prilagođene njegovu sastavu i kao takve, dakle već integrirane u engleski Vokabular, preuzeli su ih drugi jezici. To su reči kao caoutchouc ( u jeziku Indijanaca oko reke Amazone kaočou - suze drveta), judo (iz japanskog), kangaroo (iz jezika australskih domorodaca).
Drugu grupu čine reči koje Filipović naziva sekundarnim anglicizmima ili pseudoanglicizmima. Te jedinice nisu preuzete iz engleskog jezika jer se takvom obliku u njemu i ne postoje. One nisu formirane u jeziku davaocu, tj. engleskom, već u jeziku primaocu, u našem slučaju - srpskom. Mogu nastati na tri načina:
- kompozicijom - uzmimo primer pseudoanglicizma golman koji u takvom ili sličnom obliku ne postoji u engleskom jeziku. Nastao je od reči go i dodatkom opet engleske reči man (usp. goal-keeper);
- derivacijom - od engleske reči jazz izvedena je u srpskom jeziku reč džezer (dodavanjem osnovnoj reči sufiksa – er; jazz – man); i
- elipsom.
Može se navesti primer sporta koji u srpskom jeziku nazivamo boks, a u engleskom on glasi boxing. Dakle, ovaj se pseudoanglicizam formirao ispuštanjem sufiksa - ing. Neki su anglicizmi u srpskom jeziku stvoreni pod uticajem jezika posrednika. Tako je, naprimer, na konačni oblik reči blef koja svoje poreklo vuče iz engleskog jezika (bluff), uticao njemački jezik kao jezik posrednik. Na ovu je reč jezik posrednik delovao pri formiranju njezina fonološkog oblika.
Osim toga ima i slučajeva u kojima jezik posrednik deluje na morfološki oblik. To su, primera radi, svi glagolski anglicizmi sa složenim sufiksom - irati stoje hibrid od nemačkog formanta -ier (adaptiranog u -ir), formanta - a i nastavka - ti. Engleski glagol camp u srpskom jeziku hrvatskom ima oblik kampirati i pod uticajem je nemačkog - kampieren.
Jezik posrednik može delovati i na formiranje značenja anglicizma u srpskom jeziku.
Analiza anglicizama vrši se na tri nivoa:
- fonološki,
- morfološki i
- semantički.