Rimska kultura

S A D R Ž A J



UVOD 3
1 Rimska kultura 4
1.1 Uticaj grčke kulture na kulturu Rimljana 4
1.2 Nauka 5
1.3 Književnost 7
1.4 Arhitektura i vajarstvo 10
1.4.1 Arhitektura 10
1.4.2 Vajarstvo 14
1.5 Obeležja i značaj rimske kulture 15
ZAKLJUČAK 17
LITERATURA 18


UVOD

Kulturom se može nazvati sve ono što je čovek stvorio i iskazao predmetima ili simbolima, ali i svet ideja i njihov uticaj na pojedinca. Ona se određuje i kao skup svih procesa, promena i tvorevina koje su nastale kao posledica materijalnog i duhovnog delovanja ljudskog društva. U određenju pojma kulture, izdiferencirala su se tri pristupa:
- sa tehnološkog stanovišta ona predstavlja određen nivo proizvodnje i reprodukcije društvenog života, koji zavisi od tehničko-ekonomskih pokazatelja razvitka društva; ovaj prilaz susrećemo u kulturološkim školama Zapada i u marksističkim određenjima kulture;
- po društvenoj koncepciji, kultura označava delatnost ljudi povezanu s upotrebom oruđa i znakova, normi i pravila ponašanja;
- aksiološki (vrednosni) pristup, nastaje pod uticajem nemačkih filozofa i kulturologa krajem 18. i početkom 19. veka, kada se pojam kulture odnosi, pre svega, na duhovnu kulturu.
Istorijski gledano, prvi pokušaji definisanja pojma kulture javljaju se još u helensko doba. Tačnije, pojam kulture začet je još u mišljenju sofista. Sofisti taj pojam razvijaju nasuprot ideji po kojoj se čovek ceni i razvija na osnovu svog socijalnog porekla i ukazuju da su, pored onoga što genetski nosimo rođenjem, znanje i dobro vaspitanje pretpostavke za povoljan razvoj čoveka.
Dakle, kultura nije samo ono što se dobija nasleđem i poreklom, već i ono što se učini od nasleđenih dispozicija. U srednjem veku pojam kulture se upotrebljavao u okviru sintagme cultura mentis i odnosio se duhovnu kulturu i usavršavanje.
Novovekovni pojam kulture potiče iz 18. veka, a mnogobrojni pokušaji njenog pojmovnog određenja od tada pa do danas imaju korene u Vikoovom shvatanju kulture kao posebnom čovekovom svetu, tj. čovekovoj kreaciji koja se suprotstavlja kreaciji prirode. Ukratko, sve ono što je čovek preobrazio svojom svesnom delatnošću spada u kulturu.
Nesumnjivo je da je kultura jedna od najbitnijih, ako ne i najbitnija karakteristika čoveka I ljudskog društva uopšte. To je jasno posto ni jedna druga vrsta ne poseduje kulturu. Isto je tako jasno da kultura može da dođe do izražaja tek onda ako se posmatra s obzirom na društvenu sredinu i u njihovoj uzajamnoj interakciji. To nipošto ne znači da kultura i kulturne pojave ne sadrže komponentu individualnost pojedine ličnosti, već da je kultura u celini i po svome smislu bitno društveni fenomen. Međutim,kako se već na prvi pogled vidi da je kultura veoma složena kategorija, potrebno je da se bliže odredišta se podrazumeva pod pojmom kulture, a osim toga pošto se kultura moze definisati sa stanovišta raznih nauka i disciplina (antropologija, filozofija, istorija, entologije, psihologije i mnogih drugih), potrebno je da se istaknu baš oni momenti koji označavaju prvenstveno karakter kulture.
Termin kultura latinskog je porekla (cultus- gajenje, obrada polja) i govori čovekovoj iskonskoj vezanosti za prirodu, za obradu polja. I danas se još u jeziku susreće termin "poljoprivredna kultura". Ovaj je među prvima upotrebio rimski filozof Ciceron, ali se sve više počeo koristiti i za označavanje "kulture duha", u smislu obrazovanja, obrade duha.
U nastavku rada, govorićemo o jednoj veoma značajnoj kulturi a to je kultura Rima ili rimska kultura. Rad ima za cilj da pokaže i objasni kulturnu poziciju odnosno kako se razvijala Rimska kultura od njegovog osnivanja Rima pa do propasti Rimskog carstva. U radu će kao teze biti obrađene:
- uticaj grčke kulture na kulturu Rimljana,
- nauka,
- književnost,
- arhitektura i vajarstvo i obeležja i značaj rimske kulture.

1 Rimska kultura
1.1 Uticaj grčke kulture na kulturu Rimljana

Socijalno-državni razvoj u III. i II. veka stvorio je u Rimu preduslove za razvoj kulture.
Usled dodira sa grčkim zemljama, u Rimu je rastao uticaj grčke kulture i tehnike. Doba borbe Rima za prevlast na Sredozemnom moru bilo je vreme u kome su ponikli i razvili se razni rodovi rimske književnosti i umetnosti. Ovo doba je obelženo borbom starorimskih tradicija sa novim strujama.
U rimskoj kulturi toga doba ima mnogo tuđeg i neoriginalnog, ima mnogo čega protivrečnog i neprerađenog, pa ipak nekadašnje italske tradicije nisu bili zaboravljene; one su doprinele tome da se savladaju kulturni trendovi koji su Rimu bili tuđi.
Rim je išao putem stvaranja originalnih kulturnih oblika; njih će on kasnije raširiti po pokorenim zemljama koje su bile na nižem stupnju razvoja.
Početak grčkog uticaja na Rim pad u daleka vremena rimske istorije, i uticaj grčke kulture osobito se snažno manifestirao od vremena rimskog podčinjavanja italskih grčkih gradova i od vremena rimskog angažovanja u političkom životu raznih grčkih zemalja.
Novi uslovi socijalnog i državnog života menjali su najvažnije korene rimskog načina života. Rim je gubio crte seljačkog grada i pretvarao se u svetski centar. Rimska jednostavnost sve je više pripadala prošlosti. Stroge mere cenzora nisu mogle zaustaviti širenje raskoši.
Raskoš u odelu (osobito ženskom), raskoš na gozbama i u kući – postala je bitno obeležje načina života vladajućih klasa. Kuće su odsad građene po grčkim uzorima.
U rano doba otac je bio jedini odgajatelj svoje dece; on ih je učio pismenosti i računanju, davao im elementarne pouke iz agronomije, terao ih da uče napamet Zakonik dvanaest ploča, poučavao ih u duhu običaja predaka. Počevši od II. veka obrazovanje postaje kompliciranije.
Pozivaju se učitelji-Grci, koji su vrlo često bili robovi. Od početka šezdesetih godina u Rimu se otvaraju grčke škole. U njima se čitaju i tumače grčki pesnici, proučava gramatika, obrađuje se retorika i učenici se upoznaju sa osnovama raznih filozofskih sastava. Sa većim razvitkom rimske književnosti u školama se obrađuju i latinski uzori. Prosvedi rimskih staroveraca, od kojih je osobito uticajan bio Katon Starji, nisu mogli zaustaviti širenje grčkog obrazovanja.
Grčka kultura je uticala i na razne oblike rimske ideologije. U području religije proces grčkog uticaja se odvijao sporo. Rimljani su uvodili grčke bogove, pri čemu su zadržavali njihova imena, ili ih pak identifikovali sa određenim rimskim božanstvima. Na kraju krajeva, grčki olimpijski panteon stekao je službeno priznanje. Pored olimpijskih božanstava u Rimu se vrše i drugi grčki kultovi.
Dakle, kao što se da primetiti, grčki uticaj je bio ogroman kada je u pitanju rimska kultura i gotovo da nije bilo oblasti u kojima nije bio zastupljen počev od:
- arhitekture,
- vajarstva,
- nauke,
- književnosti,
- religije,
- slikarstva i dr.
Primera radi, u arhitekturi Rimljani su preuzeli sva tri stila grčke arhitekture: jonski, dorski i korintski.
U književnosti, Rimljani su koristili kao polaznu osnovu dela grčkih pisaca i pesnika. U pravnoj nauci, zakone su razvijali na bazi postojećih grčkih zakona itd.
Međutim, iako je grčki uticaj bio prisutan u rimskoj kulturi, neopozivo, Rimljani su ipak uspeli da izgrade određene stilove, elemente i karakteristike, jednom rečju specifičnosti svoje kulture po kojoj će ostati prepoznatljivi i danas.

1.2 Nauka

Pristalica novih religija bilo je najviše u nižim i srednjim slojevima stanovništva, dok je za više klase rimskog društva I veka p.n.e. karakteristično oduševljenje za racionalističke filozofske sastave.
Najviše uspeha imalo je stoičko učenje. Apstraktni ideal mudraca, strogog prema sebi i ljudima, stopio se s predodžbom o Rimljaninu starog kova, koji u sebi utelovljuje starinske rimske vrline (junaštvo, pravičnost, pobožnost i dr. ). Osim toga, stoicizam je doprinosio širenju kozmopolitizma. Učenje o razumu koji vlada celim svetom, o jednakosti ljudi, o razumnoj pravednosti - našlo je svog odraza i u političkim idejama, i u pravnim normama toga vremena.
Određenu popularnost steklo je i Epikurovo učenje. Poznavanje filozofije bilo je jedno od obeležja rimskog obrazovanje. Treba istaknuti da u ovo doba nijedan Rimljan nije stvorio originalan filozofski sastav.
Eklekticizam je jedna od karakterističnih crta rimske filozofije s kraja Republike. Krug osoba koje su dobijale obrazovanje znatno se proširio pred kraj Republike. Veliku ulogu u razvitku rimske kulture odigrali su ljudi poreklom iz raznih italskih municipija. Posle Savezničkog rata postepeno počinje iščezavati izoliranost italskih gradova i oblasti, koja je dugo trajala. Deca municipalne aristokratije dobivaju obrazovanje u Rimu i ulaze u krugove rimske aristokratske mladeži. Među tim Italicima, "skorojevićima" (homines novi), kako su ih u Rimu nazivali, našao se priličan broj talenata, koji su kasnije stekli veliku popularnost.
U temelju čitavog sastava obrazovanja ležala je retorika. Razvitak govorničkog umeća bio je u tesnoj vezi s društvenim i političkim prilikama rimskog društva u II i I veku p.n.e. Od umeća javnog istupanja često je zavisio uspeh u narodnim skupštinama i na zborovima koji su im prethodili (contiones), na senatskim sednicama i sudskim komisijama. Vojskovođa je morao posedovati govorničko umeće da bi mogao svojim vojnicima držati govore.
Rimski govornici uneli su malo čega novog u teoriju govorništva; oni su samo razrađivali principe koje su već bili formulisali njihovi grčki prethodnici; ali, oponašajući grčke uzore, oni su stvorili sjajne obrasce latinskog govorništva.
Književni razvitak ovog doba, stvaranje uzorne latinske proze, povoljno su uticali i na obrađivanje rimskog prava. Rimski pravnici koristili su tečevine rimske proze, i u ovo doba stvara se onaj jasan i precizan jezik kojim su napisana istaknuta dela pravne književnosti carskog doba.
U doba rane Republike udareni su temelji građanskog prava. Za njega je karakterističan formalizam; ono je regulisalo samo odnose između rimskih građana. Usled ratova i promenjenih socijalnih odnosa, u rimski građanski promet pritcalo je mnoštvo vrednih predmeta. Rimski građani sada su stupali u razne odnose sa stanovnicima provincija i podanicima drugih država.
Sve je to stvaralo potrebu za novim pravnim norama i novim propisima. Stari oblici prilagođavani su novim odnosima.
Osim toga, na rimsko pravo uticale su pravne norme drugih naroda, u prvom redu grčko i helenističko pravo, a na same principe obrade prava uticala je kako helenistička filozofija tako i grčka retorika.
Sačuvani pravni spomenici spadaju u kasnija razdoblja, te stoga nije moguće tačno datirati pojavu pojedinih pravnih odnosa i pojmova. Moguće je samo skicirati opšti tok razvitka prava.
U doba Carstva nije bilo takvih istaknutih i znamenitih govornika kao u doba Republike, pa ipak je uticaj retorike na rimsko obrazovanje i kulturu ranog Carstva bio veoma velik. Retorika je predstavljala jedan od najvažnijih elemenata rimskog obrazovanja. Retorika i filozofija uticali su ne samo na sadržaj, nego i na oblik pesničkih dela.
Ius gentium - ogromno značenje imalo je osnivanje (242. g.p.n.e.) dužnosti drugog pretora. On je nazivan praetor qui inter peregrinos ius dicit, ili naprosto praetor peregrinos. U njegovom delokrugu nalazili su se uglavnom sporovi između stranaca i Rimljana. Na te sporove nisu se mogle primeni norme starog građanskog prava, jer su se one ticale samo rimskih građana. Nije se moglo suditi ni po nekom drugom stranom pravu, jer se mogao pojaviti sudski spor između podanika raznih država, ili pak između stranaca i Rimljana.
Usled toga, pored starog građanskog prava postepeno se izgrađuju norme takozvanog opštenarodnog prava (ius gentium). Te norme uzimaju se jednim delom iz opštih običaja međunarodnog trgovačkog prava, iz pravnih institucija drugih naroda i samog rimskog građanskog prava, ali se one odlikuju velikom jednostavnošću i elastičnošću. Formalizam u opštenarodnom pravu prestao je biti vladajući princip.
Individualizam, svojstven epohi kasne Republike, našao je svog odraza i u građanskom pravu; on je doprinio komplikovanju odnosa između pojedinaca, pripomogao tome da se svlada formalizam i utvrde novi principi za rešavanje pravnih pitanja, kako opštih, tako i posebnih.
Naglasak nije stavljan na formu nagodbi, na odredbe i izgovorene reči, već na suštinu odnosa, na nameru obeju strana. U pravo se uvodi pojam jednakosti i pravičnosti (aequitas) i dobronamernosti (bona fides) osoba koje sklapaju razne nagodbe, kao osnovno načelo svih imovinskih odnosa. Kod pravnika se javlja misao da postoji neko pravo koje je opšte za sve narode i koje se sastoji od pravila koja svi priznaju (srodstvo, poštovanje roditelja, borba protiv zločina).
Pod uticajem stoičke filozofije opštenarodno pravo (ius gentium) približava s pojmu prirodnog prava (ius naturale), koje je takoreći diktirano samom prirodom. Opštenarodno pravo uticalo je i na građansko pravo, tj. na propise koji su trebali regulisati odnose samo između rimskih građana.
Veliku ulogu u razvoju rimskog prava ovog razdoblja odigrao je pretorski edikt. Kao i drugi magistrati, i pretori su imali pravo objavljivanja edikata, tj. odluka koje su se ticale pitanja iz njihovog delokruga. U svojim ediktima pretori su iznosili pravila kojim će se rukovoditi kod razmatanja pojedinih pitanja. U početku pretorski su edikti stavljali sebi u cilj služenje starim pravom, "pomaganje tom pravu"; ali su kasnije počeli unositi ispravke, tako da je pored starog građanskog prava poniklo i posebno pretorsko pravo.
Novi oblici odnosa dovode do promena u obveznom pravu. Čak i u stari oblik ugovora stavlja se ograda o dobronamernosti (bona fides). Pojavljuju se novi oblici ugovora. Na primer, priznaju se zakonitim kontakti koji su zasnovani samo na običnom sporazumu. Među takve su, na prim er, spadali kupoprodaja (emptio-venditio), najma (locatio-conductio).
Promene u području porodičnog prava sastoje se u postepenom smanjivanju prava oca porodice.
Promena političkih uslova Rimskog Carstva bila je praćena i promenom u izvorima rimskog prava.
Još od Augustovog vremena dobile su zakonodavnu snagu senatske odluke (senatusconsulta); veliko značenje imale su careve odluke, koje su nosile naziv konstitucije (constitutiones); propisi konstitucija ticali su se građanskog prava.
Osnovni pojmovi rimskog prava, kao i metode pravnog istraživanja, stvoreni su u prethodno doba.
U klasičnom razdoblju istorije rimskog prava odvija se sistematizacija, ili čak "kristalizacija" pojmova. Pravnici kombiniraju logičku doslednost u provođenju načela sa stvarnim potrebama života. Uticaj filozofije na pravo ogledao se i u dubljem tumačenju načela jednakosti (aequitas , koji se nalazi u osnovi raznih odnosa među ljudima, i dobronamernosti (bona fides) – jednog od osnovnih načela obveznog prava.
Filozofija je uticala na metode pravnih studija, na razgraničenje kategorija biti i forme, na obradu osnovnih pravnih pojmova.