Porezi - finansije

Maturski. seminarski i diplomski radovi iz ekonomije: menadzment, marketing, finansija, elektronskog poslovanja, internet tehnologija, biznis planovi, makroekonomija, mikroekonomija, preduzetnistvo, upravljanje ljudskim resursima, carine i porezi.

Savremena država da bi ostvarila brojne i raznovrsne zadatke i funkcije javne potrošnje, na osnovu ustava i zakona prikuplja određena finansijska sredstva. Javni prihodi su novčana sredstva čiji je osnovni cilj finansiranje ili pokrivanje javnih, odnosno društvenih funkcija. Oni se formiraju kroz sistem raspodjele i preraspodjele nacionalnog dohotka. Učešće i značaj pojedinih vrsta javnih prihoda u ukupnoj masi javnih prihoda razlikuju se od zemlje do zemlje zavisno od faktora ekonomske i socijalno-političke prirode.
Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojim država, uključujući i niže oblike političko – teritorijalne organizovanosti, od subjekata pod njenom poreskom vlasću prinudno uzima novčana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva.

Javni prihodi se danas javljaju u različitim osnovnim oblicima. Kao najvažniji su:
• Porezi,
• Domenski prihodi, koncesije i ostali prihodi,
• Doprinosi,
• Takse,
• Carine,
• Parafiskalni prihodi,
• Novac iz primarne emisije centralne banke,
• Javni zajam države
• Pokloni i dr.


POJAM I KARAKTERISTIKE POREZA

U savremenom svijetu, porezi su osnovni i najznačajniji instrumenti javnih prihoda za zadovoljenje opštih i društvenih potreba. Između 80-90% izvornih prihoda kroz različite oblike poreza država prikuplja sredstva za alimentiranje javnih potreba.
Definisanje pojma porez znatno se razlikuje zavisno od perioda u kome su nastale.
U antičkoj Grčkoj i Rimu porez se tumačio kao davanje pokorenih pobjednicima i poreska obaveza se izjednačavala sa pojmom potčinjenost.
U feudalizmu, shvatanje o porezima je u velikoj mjeri evoluiralo, i opravdavanje oporezivanja se nalazi u potpuno drugim momentima. U ovom periodu se porez tretira kao dar a zatim kao pomoć.
Kao oblik prihoda države, porezi doživljavaju razvoj tek u kapitalizmu i iz ovog perioda potiče najveći broj pokušaja definisanja poreza. Najznačajniju definiciju poreza je dao francuski teoretičar Pol Lrua Bolioa, prema kojoj porez predstavlja ‚‚učešce svakog građanina u državnim teretima svih vrsta na bazi nacionalne solidarnosti”. Takođe je značajna i definicija koju je dao Monteskje. On porez definiše kao ‚‚dio imovine koji građanin daje državi da bi drugi dio mogao posjedovati”. Iz ovog perioda datira definicija poreza francuskog finansijskog teoretičara G.Jẽzea, po kojoj je porez ‚‚davanje u novcu koje država ubire od pojedinaca na osnovu svoje vlasti, bez direktne protunaknade, a u cilju da pokrije javne terete”.
Autori iz ovog perioda predstavljaju zastupnike tzv. Neutralnih poreza, čiji je osnovni zadatak bio ubiranje dovoljnog iznosa prihoda i neremećenje postojećih odnosa u privradi.

Prema novijim shvatanjima porez možemo da definišemo kao najznačajniji i najizdašniji instrument budžetskih prihoda, kojeg država zakonski uvodi prema svim korisnicima koji imaju poresku sposobnost(fizička i pravna lica), bez ikakve protunaknade, za alimentiranje javnih potreba i postizanje određenih anfiskalnih ciljeva(ekonomski i socijalni ciljevi)

Osnovne karakteristike poreza su:

1. Derivativnost poreza - poreski prihodi su derivativni (izvedeni) prihodi države i nisu rezultat njene ekonomske aktivnosti.
2. Prisilnost (prinudnost) poreza.
3. Porezima se finansiraju javni prihodi.
4. Odsustvo neposredne protivusluge, odnosno protiv naknade.
5. Porez je novčano davanje.


CILJEVI OPOREZIVANJA

Poreski prihodi predstavljaju osnovni vid prihoda, što znači da sam pojam poreza podrazumjeva pribavljanje finansijskih sredstava državi i drugim tijelima, što je tzv. fiskalni cilj poreza.
Finansijska teorija je u različitim periodima zastupala različite stavove u pogledu ciljeva koje treba staviti pred poreze.
U toku starog i srednjeg vijeka porezi su uglavnom imali fiskalne ciljeve.U periodu kapitalizma, porezi se počinju koristiti i za ostvarenje ekonomsko-političkih zadataka, tj. razvijaju se tzv.vanfiskalni ciljevi poreza.
U fazi ekonomskog liberalizma preovladava mišljenje o isključivo fiskalnom cilju oporezivanja, pa se predstavnici ekonomskog liberalizma pojavljuju kao protagonisti tzv.neutralnih poreza. Ovi porezi kao osnovni zadatak su imali ubiranje prihoda za državnu blagajnu, a da se pri tome ne remeti postojeća privredna struktura. Pored ovoga, teoretičari perioda ekonomskog liberalizma insistirali su i na što manjoj poreskoj obavezi.
Nasuprot neutralizmu klasika u okviru fiscal policy zastupa se stanovište da se porezi u sve većoj mjeri koriste i za ostvarenje nefiskalnih ciljeva.Vanfiskalni zadaci izbijaju u prvi plan, a finansijska uloga poreza dobiva potpuno akcesorni karakter.
Veliki je značaj poreske politike i u nedovoljno razvijenim zemljama, gdje se ova politika pokazala kao korisna u mobilizaciji unutrašnje akumulacije za finansiranje ubrzanog privrednog razvoja ovog djela svijeta. Ove zemlje se služe poreskom politikom i radi privlačenja stranih kapitala neophodnih za alimentiranje privrednog razvoja.
Isto tako, poznato je da se u određenom stepenu poreskom politikom mogu postizati i socijalno-politički ciljevi, npr.oporezivanje potrošnje alkohola. Povećanjem poreskih stopa na potrošnju alkoholnih pića poznato je da se može znatno smanjiti potrošnja alkohola u zemlji.


ELEMENTI OPOREZIVANJA

Elementi oporezivanja predstavljaju lica, činjenice i postupke, i u finansijskoj nauci imaju svoje posebne nazive. Elementi oporezivanja mogu biti dvojake prirode:
- Elementi lične prirode
- Elementi materijalne prirode


U okviru elemenata lične prirode razmotrićemo sledeće elemente:

a) PORESKI OBVEZNIK

Poreski obveznik je pravno ili fizičko lice koje je na osnovu zakona obavezno i dužno da plaća porez. Pravna lica koja imaju status poreskog obveznika su društva kapitala. Fizička lica koja imaju status poreskog obveznika su pojedinci ili zajednica kojoj pripadaju(porodično domaćinstvo, bračna zajednica).


b) PORESKI PLATILAC

Poreski platac predstavlja ono fizičko ili pravno lice koje de facto vrši plaćanje poreza ili predujmljuje porez sa ciljem da ga prevali na neko drugo ime.



c) PORESKI DESTINATAR

Pod poreskim destinatarom podrazumjeva se lice koje po namjeni zakonodavca snosi poreski teret. Poreski destinatar kao element oporezivanja je karakterističan za indirektne poreze kod kojih se putem prevaljivanja poreza poreski teret prevaljuje na poreskog destinatara.