maloletnikata delikvencija

ВОВЕД:

Под поимот малолетниčка деликвенција, во контекст на овој труд го подразбираме вкупниот криминалитет во дрžавата сторен од лица на возраст до 18 години. Во криминолоšката наука конституирана е посебна науčна дисциплина- Криминологија на малолетниčка деликвенција. Во рамките на оваа дисциплина се изуčуваат етиолоš-
ки проблеми (фактори кои ја детерминираат појавата), феноменолоšки проблеми ( манифестирање на појавата во поглед на видовите деликти и невната заčестеност, наčин на сторување и сл.), попреčување и сузбивање на појавата ( мерки во семејството, во воспитно- образовните институции, правосудство и сл.).

МАЛОЛЕТНИČКАТА ДЕЛИКВЕНЦИЈА КАКО АКТУЕЛНА И СПЕЦИФИČНА ПОЈАВА ВО ОПŠТЕСТВОТО

Во светот деликвентните малолетници имаат посебен третман за разлика од возрасните. Според возраста лицата помлади од 18 години најčесто се класифицирани во три групи:

- кактегорија деца на возраст до 14 години;
- категорија помлад малолетник на возраст од 14 до 16 години;
- категорија постар малолетник на возраст од 16 до 18 години.

Лицата од трите категории заклуčно со наврšено 18 годиšна возраст čесто ги среćаваме како сторители на разлиčни кривиčни дела. Односот на правосудните институции кон оваа категорија сторители, според ваžеčкиот кривиčен законик е поинаков во споредба со односот кон возрасните лица.
- Категоријата деца до 14 годиšна возраст без оглед на тоа какво кривиčно дело ćе сторат, не се кривиčно одговорни кон нив, не моžат да се применат кривиčно правни санкции;
- Категоријата помлад малолетник се однесува на возрасни од 14 до 16 години и кон нив за сторени кривиčни дела се применуваат воспитни мерки предвидени со позитивното кривиčно законодавство и тоа:

• дисцплински мерки- се изрекуваат кога не постои потреба од потрајни мерки на воспитување, а особено ако малолетникот сторил кривиčно дело од непромисленост или лекомисленост;
• мерки на засилен надзор- ( од страна на родителите, посвоителот или старателот, во друго семејство и од страна на социјалниот орган)- се изрекуваат спрема малолетник кога постои потреба од потрајни мерки на воспитување, превоспитување, или лекување со соодветен надзор а не со потребно негово целосно одвојување од дотогаšната средина;
• заводски мерки- се изрекуваат спрема малолетник кога постои потреба од потрајни мерки на воспитување, превоспитување или лекување и негово целосно одвојување од дотогаšната средина.

-Категорија постар малолетник се однесува на возраст од 16 до
18 години и кон сторителите на кривиčни дела од оваа категорија моžат да се изреčат воспитни мерки, а по исклуčок моžе да се изреčе малолетниčки затвор.
Спрема малолетници моžат да се применуваат и мерки на безбедност како šто се: задолžително психијатриско лекување и čување на здравствена установа, задолžително лекување на алкохолиčари и наркомани, одземање на предмети и протерување на странец од земјата, а спрема постари малолетници мерката на безбедност забрана на управување со моторно возило.
Според статистиките за двиžењето на малолетниčката деликвенција во светот, оваа појава постојано е во пораст како според обемот и видот на сторените кривиčни дела, така и според бруталноста при нивното сторување. Ова е особено за категоријата насилниčки криминалитет во којаšто спаđаат: убиствата, телесните повреди, силувањата, разбојниšтвата и други слиčни дела.

МАЛОЛЕТНИČКАТА ДЕЛИКВЕНЦИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Вкупните негативни појави во Република Македонија сторени од лица на возраст до 18 години не моžат да се следат само преку категоријата кривиčни дела, туку би требало да се има во предвид и прекрšоците и социопатолоšките појави ( проституцијата, алкохолизмот, наркоманијата, питаčењето и сл.) како и другите нагативни појави кои се манифестираат како лоšо однесување на младите ( дволиčност, неčесност, непоčитување на родителите, лаžење, лакомост, омраза, злоба, алčност, завист, повреда на достоинството и сл.).
Според податоците на Заводот за статистика на Република Македонија од категоријата помлади малолетници и постари малолетници во последните десет години просеčно годиšно се врšат околу 2200 кривиčни дела. Станува збор за дела кои е водена званиčна постапка пред надлеžните органи. Но, ако имаме предвид дека постои т.н темна бројка- сторени кривиčни дела кои не се откриени, тогаš моžеме да претпоставиме дека објективниот вистински број на сторители на кривиčни дела од категоријата малолетници е поголем од онај šто моžе да го следи статистиката. Така на пример, според некои проуčувања во светот и кај нас, за кривиčните дела силувања, има проценка дека бројката на реално сторени кривиčни дела е за пет до десет пати поголема од онаа šто е откриена. Žртвите од овие кривиčни дела не се склони да ги пријавуваат сторителите.
Според статистиčките податоци од Републиčкиот завод за статистика, во периодот од 1991 до 2000 година сторени се вклупно 21631 дела од малолетници, или просеčно годиšно 2163 кривиčни дела. Тоа во вкупниот криминалитет во Републиката изнесува 10%.