Maturski, seminarski i diplomski radovi iz menadzmenta proizvodnje.
Razumljivo je da razni autori imaju različit kriterijum za posmatranje i podelu ove značajne organizacione kategorije, pa otuda i različite podele.
Usvojićemo tri dimenzije strukture: [1] kompleksnost, [2] formalizacija i [3] centralizacija. Svi ostali oblici iz mnogobrojnih podela kod različitih autora se u osnovi svode na ove tri osnovne dimenzije.
1.1. Kompleksnost
Kompleksnost strukture jedne organizacije sadrži tri komponente, i to:
1. Horizontalnu diferencijaciju koja određuje razmeru do koje su zadaci određene firme podeljeni u homogene grupe. Osnova za ove grupe mogu biti: funkcionalna polja (menadžment, marketing, finansije, itd.), faze proizvodnje (priprema, montaža, kontrola, transport, itd.), ili vezano za uslugu klijenata (komercijalna, rezidencijalna, profesionalna, itd.).
2. Vertikalnu diferencijaciju koja se odnosi na broj nivoa u hijerarhiji određene organizacije. Primer, “visoka” struktura ima mnogo nivoa, a ravna organizacija ima relativno malo nivoa u hijerarhiji.
3. Prostornu disperziju koja odražava razmeru do koje određena organizacija ima malo ili mnogo lokacija, kao i njen ukupni geografski delokrug.
Ukoliko dođe do porasta kod jedne ili sve tri gornje komponente tada narasta potreba organizacije za mehanizmima za kontrolu i koordinaciju. Npr. veliki lanac radnji mješovite robe, kao što je Merkator, ima kompleksniju strukturu zbog brojnih lokacija svojih radnji i velikog geografskog delokruga nego što je to slučaj sa manjim regionalnim ili lokalnim lancima. Jedan od izazova sa kojima se suočavaju izvršni menadžeri je da prilagode mehanizme koordinacije i kontrole sa porastom prodaje organizacije, da se geografski prošire i da se uđe na polja novih proizvoda/tržišta.
1.2. Formalizacija
Formalizacija odražava razmeru do koje pravila i procedure upravljaju aktivnostima u određenoj organizaciji.Dok u jednu ruku to može smanjiti neizvesnost i konfuziju vezano za ovlašćenja i odgovornosti na minimum, s druge strane to može ograničiti individualno rasuđivanje, preuzimanje rizika i inovacije. Razmera formalizacije se obično umnogome razlikuje među funkcionalnim poljima i među hijerarhijskim nivoima u jednoj organizaciji. Slično tome, menadžeri na vrhu, bez obzira na njihovu funkcionalnu odgovornost, će očito biti podložni mnogo manjim restrikcijama u odnosu na one sa nižih nivoa.
Konkurentna prednost koja se odabere za određeni posao utiče na nivo formalizacije koji će biti odgovarajući za određenu organizaciju. Kod poslova gde se daje naglasak na ukupne niske troškove se zahtevaju relativno standardizovani proizvodi koji se proizvode u većim serijama (količinama). “Economies of scale” koja se postigne na ovaj način omogućuje tom poslu da pošalje na tržište proizvod po konkurentskoj ceni. U ovakvoj situaciji, troškovi se moraju striktno pratiti, što zahteva veoma detaljne i formalizovane procedure vezane za troškove i finansijsku kontrolu. Pridržavanje pravila i regulativa uvećava čvrstu kontrolu svih faza operacije.
Implementacija diferencijacije kao konkurentne prednosti može da “pati” od korišćenja široke formalizacije. Ključna karakteristika diferencijacije je izrada raznih proizvoda i usluga koji su projektovani da bi se udovoljilo konkretnim “ciljanim” grupama. Individualna kreativnost i širina su potrebni za eksperimentisanje i inovacije koje se traže u skladu sa strategijom diferencijacije. Kreativnost će biti ograničena velikim brojem pravila i propisa. I kako se pojačava međunarodna konkurencija, firme vide da ih visoki stepen formalizacije može spriečiti da brzo odgovore na promene na tržišti, kao i tehnološke promene. Tako da kao dodatak smanjenju broja nivoa u hijerarhiji, takođe postoji i trend ka eliminaciji restriktivnih pravila i propisa.
1.3. Centralizacija i decentralizacija
Centralizacija je razmera do koje se zadržavaju ovlašćenja za donošenje odluka na višim menadžerskim nivoima u okviru jedne organizacije. Iako to obezbeđuje važno sredstvo za koordiniranje odlukama, isto može postaviti prekomerne zahteve na izvršne menadžere na vrhu. Zajedno sa rastom organizacije po veličini i delokrugu, njihove aktivnosti donošenja odluka se moraju decentralizovati. Ne mora da znači da decentralizacija podrazumeva materijalno smanjenje kontrole menadžera na vrhu; pravila i procedure mogu da usmeravaju procese donošenja odluka menadžera na nižim nivoima, postavljajući ograničenja na njihovu slobodu odlučivanja.
Prema Druckeru, organizaciona struktura preduzeća temelji se na jednom od dva osnovna načela organizacije:
a) gdje god je to moguće različite delatnosti valja integrisati prema načelu “federalne decentralizacije”, tj. kao samostalne proizvodne jedinice, svaku sa svojim vlastitim tržištem i proizvodom, svaku odgovornu za dobit i gubitak,
b) gdje to nije moguće treba otpočeti “funkcionalnu decentralizaciju”, tj. od važnijih i izrazitijih radnih faza u proizvodnom procesu treba stvoriti integralne jedinice i dati im maksimalnu odgovornost.
Za razliku od federalne decentralizacije koja je efikasniji i produktivniji oblik organizacije za velika preduzeća, pa je ona postala i pravilo organizacije za ta preduzeća, funkcionalna decentralizacija je, po Druckeru, univerzalno primenjiva.
Upravo kada se uspostave važni odnosi između dimenzija kompleksnosti i formalizacije i vidova konkurentskih prednosti, tada postoje implikacije za odgovarajući stepen centralizacije koji je ugrađen u bilo koju datu strategiju. Kada firma nastoji da održi niske ukupne troškove, postoji potreba za čvrstom integracijom i koordinacijom među funkcionalnim poljima da bi se postigao željeni nivo proizvodne efikasnosti. Takva integracija se poboljšava putem konsolidovanja ovlašćenja za donošenje odluka na top nivou određene organizacije.
Diferencijacija zahteva od firme da održi visok nivo svesnosti onoga što traže mušterije. Ovo omogućava brzi odgovor na promene u potražnji i inkorporira valjane informacije o tržištu u njene strategijske planove. Decentralizovanjem ovlašćenja za donošenje odluka važna pitanja mogu biti upućena od strane menadžera koji su najčešće i u bliskom kontaktu sa ključnim segmentima tržišta.
Sadržaj
DIMENZIJE STRUKTURE 3
1.1 Kompleksnost 3
1.2 Formalizacija 3
1.3 Centralizacija i decentralizacija 4
1.4 Odnos organizacione strukture i rukovođenja preduzećem 7
1.5 Izbor organizacione strukture preduzeća 10
1.6 Ekonomski, pravni i organizacijski status unutarnjih (funkcionalnih i divizionalnih) organizacijskih jedinica 12
ZAKLJUČAK 15
LITERATURA 16