Crkvena umetnost u Beogradu izmedju 2 svetska rata

Maturski, Seminarski , Maturalni i diplomski radovi iz raznih oblasti.


Evropa s kraja Prvog svetskog rata bila je uverena da čovečanstvo, poučeno haosom smrti iz godina 1914-1918, više neće hteti ratove. Jesen 1918. godine bila je i u znaku provale anti ratnih raspoloženja i ideja, ozarena voljom da se krene potpuno ovim putevima i iznađu načini da zavlada mir. Tada podignuti mnogobrojni glasovi mogli bi se svesti na rečenicu: civilizovani svet današnjice ne sme da ponovi tragičnu grešku kakva je bila ona iz leta 1914. godine. I za izvesno vreme se činilo da ovo veoma široko raspoloženje nameće stvarnosti svoje određenje budućnosti.

Izgledalo je, takođe, da postoje i stvarne činjenice koje predstavljaju temelje budućnosti mira. Na primer, nemački imperijalizam, izazivač rata, bio je tučen i Rajh se našao u kovitlacu teških društvenih i po li tičkih sukoba, grcao je u dubokoj privrednoj iscrpljenosti i morao je kao kaznu da primi mirovni ugovor koji je ličio na brani njegovim zavojevačkim planovima.

Pobedničke sile su, opet, imale sasvim jasne interese da ubuduće izbegavaju veliki i iscrpljujući rat u kome bi mogle samo da reskiraju da izgube stečene vodeće pozicije. Stvorena je i međunarodna organizacija, Društvo naroda, koja je trebalo da posluži usklađivanju oprečnih težnji i interesa država. Na drugoj strani, svetom je moćno letela krilatica: „Mir narodima!”, ispunjena novom svežinom revolucionarnog socijalizma. Na svim stranama se moglo čuti kako se državnici, političari i diplomate zaklinju na mir.

Štaviše, u godinama 1925-1929. učinilo se da je konačno zacarila ideja međunarodnog sporazumevanja, a da su ideje rata konačno i osuđene i odbačene. Ipak, sve se to samo učinilo... Svet je ponovo koračao ka grmljavini topova, ka vremenima kada će ljudi, žene, deca i starci padati pobijeni kao muhe, i u kojima će stručnjaci za masovna ubijanja, hladnokrvno i cinično, a u ime osvajačkih ciljeva, poput barona fon Rihthofena i maršala Rajha Geringa, izvoditi masovne masakre shvatajući ih prosto kao neku tehničku stvar.

Umetnosti su dobro osetile da se ulazi u razdoblje u kome je čovečno sve ugroženije i, doista, one su brzo počele svojim sredstvima da o tome govore.

Prvi svetski rat je ipak bio i prošao. Za njim je, međutim, došlo razdoblje velikih društvenih, privrednih i političkih nestabilnosti, nemira u senci pretnji nasilja, koje je nasrtalo. Unutar, najpre socijal-demokratske a ubrzo potom liberalno-građanske republike, desničarske snage su počinjale svoju novu bitku za Nemačku i težile su da nametnu državu bez slobode, koja bi Nemce još monolitnije i odlučnije ponovo povela u pohod za osvajanje hegemonije u Evropi i moći i nadmoći u svetu. I ubrzo je tu i tada nastao izuzetno ekstrenam desničarski pokret nacionalno-autoritarnog-karaktera, s projektom države koja će biti zasnovana na načelu vođe, sa ideologijama rasizma, sa spoljnopolitičkim programom stvaranja tzv. „životnog prostora” za gospodareži narod, sa očima uprtim u primer koji je pružio fašizam u Italiji, pokret skraćeno nazvan nacističkim i sa Adolfom Hitlerom kao „firerom”.


Arhitektura

U istoriji urbanističkog razvoja Beograda otvoreno je novo poglavlje posle 1918. godine. Grad je tada doživeo dve velike istorijske promene. Od pograničnog mesta i prestonice male države na periferiji Evrope postao je centar znatno uvećane države. Položaj na granici bio je od najvećeg značaja za njegovu dotadašnju istoriju, a upravo to se promenilo posle Prvog svetskog rata. Pored te ogromne promene, naseljavanje i širenje grada, koje i tokom 19. veka nije bilo zanemarljivo, sada poprima ogromne razmere i grad se pretvara u megapolis za svega nekoliko posleratnih godina. Ove pojave nisu bile praćene niti prouzrokovane privrednim usponom. Beograd kao centar nove države nije bio mesto koncentracije najvećeg kapitala u zemlji, već su to bili krajevi bivše Austro-Ugarske.

Grad je upravo izašao iz rata, sa uništenim stambenim fondom (više od 25% zgrada) i potpuno desetkovanim stanovništvom. U njega su se vraćali izbeglice i vojni obveznici, pored novih stanovnika koji su hrlili iz svih krajeva zemlje u potrazi za zaradom. Loši higijenski uslovi, potpuno neodgovarajuća i u ratu dodatno razorena komunalna mreža, zdravstveno stanje stanovništva i epidemije zaraznih bolesti, bili su uslovi u kojima je započet veliki građevinski bum posleratnog Beograda.

Počev od 1918. godine, brojne neomoravske crkve projektovane u Arhitektonskom odelenju Ministarstva građevina sve više su podizane i u Beogradu, prestonici nove južnoslovenske države.

Najmonumentalnije od njih jesu crkve Vasilija Androsova (Sv. Aleksandar Nevski, 1927–1930; Sv. Đorđe na Banovom Brdu, 1928–1932; Crkva sv. Lazara na Bulbulderu (1935–1936) Momira Korunovića te Crkva sv. Arhangela Gavrila (1937–1939) Grigorija Samojlova. Pored toga, najveći broj prigradskih sela Beograda u istom periodu dobio je velike neomoravske crkve – Kumodraž (Crkva sv. Trojice, 1924, arh. Pera Popović i Žarko Tadić), Žarkovo (Crkva Vaznesenja Hristovog, 1936–1938, arh. Viktor Lukomski), Rakovica (Crkva sv. Vartolomeja i Varvare, 1937–1939, arh. Mihailo Radovanović) itd. Iako neformalno, ovaj stilski idiom postao je arhitektonski izraz srpske nacionalne tradicije, simbolična oznaka srpskog nacionalnog identiteta i važno oruđe u stvaranju i održavanju tzv. Oslobodilačke kulture na čitavom prostoru Kraljevine Jugoslavije.

U isti mah, akcije restauracije i rekonstrukcije srednjovekovnih spomenika dodatno su utvrđivale značaj poistovećivanja srednjovekovne moravske i nacionalne srpske arhitekture. O tome, na primer, govori medijska popularnost restauracije kruševačke Lazarice (1904–1908) – koju je autor, profesor Pera Popović, nazvao „alem-kamenom našim i pored toga što je bila nagrđena barokom“. Popović je uz crkvu pridodao zvonik krunisan kupolom sa ugrađenim časovnikom, koji je, u simboličnom smislu, najavljivao novo doba nacije. U isto vreme, drvena maketa crkve, izlagana na mnogim javnim mestima, imala je ulogu svojevrsnog nacionalnog relikvijara. To je, uostalom, bilo važno svedočanstvo poodmaklog procesa istorizacije modernog srpskog identiteta. Čitav ovaj zahvat može se čitati kao metafora moderne nacije koja prikazuje sebe na temeljima odabrane i svrhovito reinterpretirane prošlosti, utvrđujući pojam vremena kao glavnog toposa nacionalnog identiteta. Razume se, slične akcije opšte su mesto kulture nacionalizma poznog XIX veka, o čemu svedoče rekonstrukcije „nacionalnih“ crkava širom srednje Evrope – od Kelna i Praga do Budimpešte i Zagreba – koje su isto tako bile „autentične“, kao što je to bio slučaj sa Lazaricom.