Akcije - teorija novca i bankarstvo

Maturski, Seminarski , Maturalni i diplomski radovi iz ekonomije: menadzment, marketing, finansija, elektronskog poslovanja, internet tehnologija, biznis planovi, makroekonomija, mikroekonomija, preduzetnistvo, upravljanje ljudskim resursima, carine i porezi.

1. AKCIJE

1.1 Pojam akcije, funkcije i prava iz akcije


Akcija je hartija od vrednosti koju izdaje preduzeće, banka ili druga privredna ili druga organizacija organizovana kao akcionarsko društvo, ili koju izdaje privredna organizacija u procesu transformacije u tip akcionarskog društva, koja označava da je njen imalac uneo određeni deo uloga u osnovni kapital akcionarskog društva i da se njen izdavalac obavezuje da će svakom njenom zakonitom imaocu isplaćivati odgovarajuće iznose kao učešće u dobiti ostvarene poslovanjem društva, pravo na učešće u upravljanju društvom i druga prava naznačena u hartiji, ugovoru o osnivanju i statutu društva. Zbog toga akcije, kako smo im opredelili mesto u grupisanju hartija od vrednosti prema prirodi inkorporiranog prava koje je u njima sadržano, ulaze u grupu hartija od vrednosti sa pravom učešća ili tzv. korporativnih hartija od vrednosti (hartija koja imaocu daje određena, pre svega, imovinska prava, ali i određena lična prava, u korporaciji, odnosno akcionarskom društvu. Praktično, lice koje je uložilo određena sredstva (novac, stvari i/ili prava) u akcionarsko društvo, postaje član toga društva koje mu izdaje akcije, čime stiče određena prava (članska prava) u tom društvu, zavisno od vrste akcije koja mu je izdata.

Osobina akcija da je hartija od vrednosti sa pravom učešća, odnosno da spada u red korporativnih vrednosnih papira ukazuje da se izdavanjem ovih isprava mogu od strane osnivača akcionarskih društva obezbediti sredstva potrebna za njegovo osnivanje i poslovanje, ali i sredstva proširenje obima poslovanja, odnosno investiranje u nove kapacitete društva. To se postiže na taj način što se radi obezbeđivanje osnivačke aktive, tj. sredstava potrebnih za osnivanje i poslovanje društva, odnosno proširenje obima poslovanje one dele na određeni broj novčano izraženih uloga koji čine delove osnivačkog, odnosno uloga potrebnog za proširenje obima poslovanja društva. Na tako određene uloge osnivači društva, odnosno društvo zatim izdaju (štampaju) isprave – akcije koje se iznose na tržište radi prodaje ili prodaju interno radnicima društva i drugim kategorijama lica i naplatom cene postignute prodajom osniva, odnosno obezbeđuju sredstva za proširenje obima poslovanja društva.

Kupovinom akcija kao osnivač i ulagač društva može se pojaviti lice koje raspolaže sa relativno malim sredstvima. Njegova sredstva, zajedno sa sredstvima drugih osnivača, odnosno ulagača, mogu na traj način biti dovoljna da se osnuje i krupno akcionarsko društvo, odnosno preduzeće prikupljenim sredstvima značajno proširi obim svog poslovanja. Stoga se može reći da izdavanje akcija predstavlja jedan od efikasnih i ekonomski i pravno racionalnih načina prikupljanja slobodnih sredstava radi njihove upotrebe za obavljanje privrednih delatnosti. Sredstva prikupljena izdavanjem akcija imaju poseban karakter ako se ima u vidu da se ona, premda akcije glase na određene nominalne novčane iznose, ne vraćaju kupcima

(akcionarima, članovima akcionarskog društva) i na taj način ne opterećuje akumulaciju društva. Uneti ulog, naime, ulazi u imovinu društva, kojom ono obavlja delatnosti i odgovara za svoje obaveze, te ulagač (član, akcionar) više ne može slobodno raspolagati svojim ulogom (ali zato može,m po pravilu, slobodno raspolagati svojom akcijom).

Isplatom akcionarima novčanih iznosa tzv. dividende iz dobiti društva, u zavisnosti od uspešnosti poslovanja društva, formira se vrednost akcije na tržištu akcija koja može biti znatno iznad (ali i ispod) nominalne vrednosti akcije, to se unovčavanjem godišnjih dividendi i prodajom akcije po ili iznad nominalnog iznosa, uglavnom ostvaruje interes za ulaganje viška sredstava u akcionarska društva onih lica koja njime raspolažu. Obveznice imaju sličnosti sa akcijama utoliko što se izdavanjem obveznica, takođe vrši prikupljanje slobodnih novčanih sredstava radi obavljanja neke privredne delatnosti u određenom preduzeću ili drugoj privrednoj organizaciji i na osnovu njih imaocu obezbeđuju unapred utvrđeni prihod u vidu kamate (na obveznicu), i pravo na dividendu, kada je to predviđeno odlukom o izdavanju obveznica.

Obveznice može izdavati i akcionarsko društvo,kao što i preduzeće koje nije organizovano kao akcionarsko društvo može izdavati akcije.Samo tada takvo preduzeće mora u skladu sa tim usaglasiti svoju organizacionu formu poslovanja i transformisati se u akcionarsko društvo (promeniti oblik organizacije) na način i po postupku utvrđenim zakonom. Akcionar, osim prava na deo ostvarene dobiti (dividendu), po samom zakonu, ima i pravo u likvidacionom postupku na deo likvidacione mase društva. Akcionaru mogu biti priznata i neka druga imovinska prava, kao što su pravo na prioritetnu kupovinu akcija u slučaju nove emisije akcija, prema odredbama statuta i odluke o izdavanju akcija, i prema odredbama statuta društva, pravo preče kupovine akcija od onih akcionara koji odluče da svoje akcije prodaju. Od ličnih prava učešća, akcija imaocu, zavisno od vrste sa kojom raspolaže, može dati:
- pravo glasa u skupštini društva,
- pravo na postavljanje pitanja i traženja odgovora od organa društva,
- pravo na informisanje.

Naime, i pored toga što je akcionarsko društvo sa uspehom poslovalo i ostvarilo profit, pravo na dividendu zavisi od toga da li će organ upravljanja nadležan da odlučuje o raspodeli dobiti (redovna skupština) odrediti da se za odnosnu godinu rasdporedi akcionarima dobit, njena visina i način njene isplate.